KONSERWACJA PEŁNA 6 KSIĄG METRYKALNYCH 2021
Trzeci raz z rzędu Archidiecezja Katowicka Kościoła Rzymskokatolickiego, złożyła przygotowany przez dyrektora Archiwum Archidiecezjalnego wniosek o dofinansowanie konserwacji ksiąg z zasobu tegoż archiwum.
W 2019 roku projekt przesłany do Warszawy w ramach konkursu WSPIERANIE DZIAŁAŃ ARCHIWALNYCH mimo, że przeszedł pozytywną ocenę, nie został z braku środków rekomendowany do przekazania dofinansowania z Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych (NDAP). Przeznaczone na poszczególne projekty środki zostały przekazane instytucjom od pierwszej do 15 pozycji.
Wykaz dofinansowanych instytucji i kwoty przeznaczonych środków w 2019 roku:
W 2020 roku przygotowany przez dr. Wojciecha Schäffera projekt:
„Konserwacja pełna siedmiu ksiąg metrykalnych z Rybnika (XVII-XVIII-wieczne dudki) z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach” (kwota przekazanych środków wyniosła: 60 102 zł) zajął 10 miejsce na 15, które dofinansowano. Siedem ksiąg metrykalnych z najstarszej parafii rybnickiej zostało poddanych konserwacji i profesjonalnie zabezpieczonych na kolejne stulecia. W trakcie prac odkryty został m.in. wyjątkowy zabytek – judaik (fragment modlitewnika na Święto Sukot). Więcej informacji na temat przeprowadzonych zabiegów konserwatorskich oraz ich efektów: https://archiwum.archidiecezjakatowicka.pl/pl/news/76
Wykaz dofinansowanych instytucji i kwoty przeznaczonych środków w 2020 roku:
W 2021 roku złożony został kolejny wniosek, tym razem dotyczący sześciu ksiąg z trzech parafii z terenu obecnej Archidiecezji Katowickiej:
„Konserwacja pełna sześciu ksiąg metrykalnych (XVII-XVIII-wieczne dudki z parafii: w Lędzinach, Suszcu i Tychach) z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach”.
Projekt zajął 3 miejsce na 17 wniosków dofinansowanych. Był jednym z 39 ocenionych pozytywnie na 54 które przesłały instytucje i stowarzyszenia do konkursu Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych.
Wykaz dofinansowanych instytucji i kwoty przeznaczonych środków w 2021 roku:
FRAGMENT OPINII NAUKOWEJ
Wytypowane do konserwacji dudki pochodzą z trzech parafii: w Lędzinach, Suszcu i Tychach, które powstały jeszcze w okresie średniowiecza. Należy zaznaczyć, że pierwsza z nich jest jedną z najstarszych na ziemi pszczyńskiej. [… Ich ranga] wzrasta, gdy weźmiemy pod uwagę, że sąsiadujące z tymi miejscowościami niektóre ośrodki parafialne posiadają księgi metrykalne zdekompletowane lub z okresu późniejszego, np. Chełm Śląski koło Lędzin, Woszczyce koło Suszca, czy Bieruń Stary koło Tychów. Wybrane sześć ksiąg metrykalnych dają możliwość uzupełnienia danych np. poprzez odszukanie nupturientów pochodzących z parafii sąsiednich (a także pojedynczych chrztów) i to w niektórych wypadkach nawet o 150 lat.
prof. zw. dr hab. Jerzy Myszor
Konserwacja 6 dudek z trzech górnośląskich parafii z kościołami: w Lędzinach (chrzty, śluby i pogrzeby), Suszcu (chrzty, śluby i pogrzeby) oraz Tychach (chrzty i śluby) z XVII-XVIII wieku została sfinansowana ze środków Archidiecezji Katowickiej (10%) oraz dotacji (90%) Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych w ramach konkursu „Wspieranie działań archiwalnych 2021”. W tym roku na wsparcie wszystkich 17 dofinansowanych projektów NDAP przekazała kwotę 801 975 złotych brutto. Dofinansowanie konserwacji 6 ksiąg metrykalnych z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach wyniosło 63 900 zł brutto (projekt zajął 3 miejsce). Dotacje przyznawane są od 2016 roku w celu opracowania, udostępniania oraz zabezpieczenia materiałów archiwalnych wchodzących w skład ewidencjonowanego niepaństwowego zasobu archiwalnego. O przyznanie dotacji Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych ubiegać się mogą m.in. fundacje, stowarzyszenia oraz instytucje kościelne i religijne. W ramach przeprowadzonych edycji konkursów w latach 2016–2020 dofinansowanie otrzymało ponad 100 projektów. W 2020 roku jednym z nich była: „Konserwacja pełna siedmiu ksiąg metrykalnych z Rybnika (XVII XVIII-wieczne dudki) z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach”. Przyznane dofinansowanie na ten cel wyniosło 60 102 zł brutto. W czasie konserwacji pozyskano z opraw kilka kompaturek oraz jeden bezcenny judaik spisany na pergaminie (fragment modlitwy na święto Sukot). Dnia 21 maja 2021 roku miała miejsce w Rybniku konferencja naukowa, na której zaprezentowane zostały efekty konserwacji 7 ksiąg (także dokonane odkrycia) oraz omówiono ich znaczenie dla miasta i regionu.
Kontakt:
Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych
ul. Rakowiecka 2D, 02-517 Warszawa
Telefon: (22) 565-46-00
www.archiwa.gov.pl
ndap@archiwa.gov.pl
Przeznaczone do konserwacji dudki (czyli księgi w formacie zwanym folio fracto) znajdowały się w złym stanie zachowania. Odcisnęło się na nich piętno wielowiekowego użytkowania oraz przechowywania w nie zawsze korzystnych warunkach. Poważny problem konserwatorski stanowiły różnego rodzaju nawarstwienia reperacji opraw, czy doszywane w późniejszym okresie składki. Dudki były oprawione w różny sposób: półskórek z papierem obłóczkowym, pełną skórę z tłoczeniami czy tzw. oprawę mniszą (klasztorną), w której deski zwykle tylko do połowy pokrywane były niezdobioną skórą. Księgi zapisane zostały brązowym atramentem żelazowo-galusowym na papierze czerpanym, z widocznymi filigranami. Proces konserwacji rozpoczęto od oddzielenia bloku ksiąg od opraw. Zdemontowano szycie oraz poszczególne elementy okładek. Karty ksiąg oczyszczono z zabrudzeń powierzchniowych, poddano kąpielom w ciepłej filtrowanej wodzie oraz wzmocniono przy użyciu bibułek japońskich. Księgi uszyto zgodnie z oryginałem na pojedyncze sznurki. W takcie demontażu oprawy księgi chrztów z Lędzin z lat 1625–1662 (sygn. 50/51) odkryto, że do reperacji grzbietu został użyty fragment pergaminowej karty, pochodzącej prawdopodobnie ze zdezaktualizowanej księgi liturgicznej. Podobnie ciekawym odkryciem było ujawnienie pod wyklejką niewielkiego fragmentu oryginalnego papieru marmurkowego, w który oprawiono księgę chrztów i ślubów z Suszca (sygn. 50/18). Zachowane żywe kolory dekoracji stały się impulsem do podjęcia próby odtworzenia grzebieniowego wzoru. Choć ostatecznie papier wykonany na wzór zachowanego elementu nie został wykorzystany do oprawy, to daje on świadectwo jak dekoracyjne mogły być XVIII-wieczne oprawy ksiąg metrykalnych. Prace konserwatorskie wraz z dokumentacją przeprowadziły dr Katarzyna Kwaśniewicz oraz mgr Danuta Skrzypczyk – konserwatorki zabytków na podłożu papierowym.
Powyższe fotografie ukazujące poszczególne etapy konserwacji oraz ich efekt końcowy są fragmentem dokumentacji konserwatorskiej i zostały wykonane przez dr Katarzynę Kwaśniewicz.