Z dziejów Archiwum

       Istniejąca od 1925r. diecezja katowicka oraz działające w jej ramach różnorodne instytucje kościelne, stały się w okresie minionych kilkudziesięciu lat, twórcami bogatego i stale narastającego zbioru dokumentów. Stanowią one źródłową bazę dla badań nad dziejami i kulturą regionu górnośląskiego. Wszystkie akta powstające aż do 1922r. są wytworami Kurii Biskupiej we Wrocławiu. Historia natomiast samego Archiwum Diecezjalnego (od 1992 r. Archidiecezjalnego)  w Katowicach, rozpoczęła się w chwili powołania do życia przez kard. Adolfa Bertrama Książęco - Biskupiej Delegatury dla polskiej części Górnego Śląska (1921), później zaś na mocy decyzji papieża Piusa XI Administracji Apostolskiej dla Śląska Polskiego (1922).

Ks. dr August Hlond

       Administratorem Apostolskim mianowany został salezjanin ks. dr August Hlond, który jako pierwszy rozpoczął starania o przejęcie akt dotyczących terenów objętych jego jurysdykcją. Do oficjalnej ekstradycji akt bieżących koniecznych dla urzędowania Administracji doszło 19.09.1923 r. Przejęto wówczas z Wrocławia zespół akt personalnych księży inkardynowanych do Administracji Apostolskiej, akta lokalne 128 parafii, akta wizytacyjne, protokoły konwentów dekanalnych, akta dziekańskie i uposażeniowe 6 dekanatów, akta dotyczące zgromadzeń zakonnych oraz akta rzeczowe. Kolejny raz doszło do przekazania tak pokaźnego zbioru archiwaliów dopiero po 22.06.1927 r. Fakt ten był bezpośrednią konsekwencją realizacji postanowień zawartych w bulli papieskiej z dn. 28.10.1925 r. Vixdum Poloniae unitas.

Pius XI,  Bulla nominacyjna ks. dr Augusta Hlonda na pierwszego  biskupa diecezji katowickiej (1925)

Grafiki firmy Arkople z Piekar Śląskich dotyczące powstania diecezji katowickiej (sprzed 1939)

         Wraz z organizacją diecezji należało również stworzyć nowoczesną kancelarię i archiwum Kurii Diecezjalnej. Pracami tymi zajął się już w 1925 r. ks. Juliusz Bieniek (1895-1978), późniejszy biskup pomocniczy diecezji katowickiej. Wszelkie zmiany w kancelarii oraz archiwum zostały przeprowadzone według tych samych zasad, jakie obowiązywały w archiwum Delegatury w Berlinie. Bp J. Bieniek  (na zdjęciu obok) uporządkował całość akt oraz ustalił system sygnatur funkcjonujący w kancelarii katowickiej do dnia dzisiejszego. Opracowany przez bp. J. Bieńka system kancelaryjno - archiwalny przyjęty został także przez inne kurie diecezjalne w Polsce, uznano go bowiem za wzorcowy. Kolejną zasługą bp. J. Bieńka dla ratowania najcenniejszych, ale jednocześnie najbardziej zagrożonych archiwaliów z terenu diecezji katowickiej, była koncepcja stworzenia już w 1961 r. "ogólnodiecezjalnego Archiwum Ksiąg Metrykalnych". Inicjatywę tę udało się jednak zrealizować dopiero w latach 1998 -2008.

        Tuż przed wybuchem II wojny światowej władze katowickiej Kurii Diecezjalnej postanowiły zabezpieczyć najbardziej wartościowe akta. Wywiezione z Katowic akta umieszczono w wiejskiej plebanii w Imielinie. Jednakże w czasie działań wojennych w 1945 r. plebania została zbombardowana, wszystkie zaś akta uległy spaleniu. Zachował się jedynie sporządzony jeszcze w okresie międzywojennym spis owych archiwaliów.

       Ostateczne unormowanie działalności Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach nastąpiło w dn. 3.04.1991 r. z chwilą nadania mu przez  Arcybiskupa Damiana Zimonia Statutu oraz Regulaminu. Fakt ten posiadał charakter nie tylko formalnoprawny, ale stanowił rzeczywiste wyjście naprzeciw rosnącym zapotrzebowaniom osób korzystających z naszych zbiorów.

Wykaz kierowników Archiwum (Archi) Diecezjalnego w Katowicach:

     Ks. dr Jerzy Pawlik                     1957-1960

     Ks. Józef Pawliczek                    1973-1977

     Ks. Franciszek Rajca                  1978-1983

     Ks. prof. dr hab. Jerzy Myszor    1983-1989

     Ks. dr Henryk Pyka                     1989-1991

     Dr hab. Halina Dudała                 1991-1997 (p.o. archiwariusza diecezjalnego), 1997-2018 (dyrektor)

     Dr Wojciech Schäffer                   2008-2018 (kustosz), od 2018 - dyrektor

Pracownicy Archiwum (Archi) Diecezjalnego w Katowicach:

     Dr Julia Dziwoki na stanowisku kustosza w latach 1993-2008

     Mgr lic. Damian Gruchlik - starszy kustosz (od 2001 roku - )

     Mgr Janusz Grzegorczyk - kustosz (od 2013 roku - )

 Wykaz publikacji dotyczących Archiwum Archidiecezjalnego:

     * F. Maroń, Archiwum Diecezjalne w Katowicach - jego początki, dzieje i obecny stan, w: " Śląskie Studia Historyczno - Teologiczne", t. 7 (1974)

    * J. Dziwoki, Źródła do dziejów Bogucic w zasobach Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach, w: Parafia Bogucicka. Tradycja i współczesność, pod red. J.Wycisło, W Świątkiewicza, Katowice 1994

    * J. Dziwoki, H. Kowalczyk, Kancelaria Biskupa Stanisława Adamskiego w zbiorach Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach, w: "Śląskie Studia Historyczno - Teologiczne", t. 27/28 (1994-1995)

    * H. Kowalczyk-Dudała, Spuścizna ks. Emila Szramka w zasobie Archiwum Diecezjalnego w Katowicach, w: Duszą Śląska jest Ślązak. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w 50-tą rocznicę śmierci ks. E. Szramka, pod red. A. Kwiatka, Opole 1992

    * H. Dudała, J. Dziwoki, Pracownia - baza danych do kompleksowej obsługi pracowni udostępniania zbiorów, w: Pamiętnik III Zjazdu Archiwistów Polskich, Toruń 1997

    * H. Dudała, J. Dziwoki, Zarządzanie Archiwum Archidiecezjalnym w Katowicach przy wykorzystaniu relacyjnej bazy danych Access, w: Komputeryzacja archiwów. Problemy struktury zasobu archiwalnego w perspektywie komputeryzacji archiwów, pod red. H. Robótki, Toruń 1998

    * H. Dudała, Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach: dzieje, zasób oraz użytkownicy, w: Bibliotheca Nostra, nr 3/4 (22), Archiwa i Archiwalia, Katowice 2010