Vademecum Genealoga

 

Po MIECZU  i po KĄDZIELI:

 

     W terminologii polskiej na określenie relacji łączących nas z przodkami używa się  terminów „po mieczu” i „po kądzieli”. Zwroty te nie zawsze są znane  lub rozumiane, dlatego postanowiliśmy pokrótce przybliżyć ich znaczenie.

 

PO MIECZU

 

     To zwrot określający naszych przodków w linii męskiej, czyli krewnych ojca (dziadków, pradziadków – zarówno mężczyzn jak i kobiety, a zatem babcia po mieczu - to mama ojca). Można także użyć określenia: „linia ojczysta” lub „ze strony ojca”.

 

 

 

     Miecz jest najstarszą historyczną bronią sieczną. W okresie średniowiecza stał się symbolem stanu rycerskiego. Miecz był nieodzownym elementem związanym z koronacją władców oraz z ceremonią pasowania na rycerza (uderzano nim klingą w ramię pasowanego). Miecz był traktowany z wielkim szacunkiem (powstał kult miecza – z narzędzia stał się on sacrum). Często nadawano mu imiona (Grus vel Żuraw – miecz księcia Bolesława Krzywoustego; Joyeuse – miecz Karola Wielkiego) i noszono przed władcami na znak władzy i sprawiedliwości. (informacje zaczerpnięte ze strony Wikipedii pod hasłem: Miecz)

 

 

  Szczerbiec - miecz koronacyjny królów polskich (źródło)

Rycerze w czasie walki - rycina z Kodeksu Manesse (źródło)

 

 

Pasowanie na rycerza - miniatura (źródło)

 

PO KĄDZIELI

 

     To zwrot określający naszych przodków w linii żeńskiej, czyli krewnych matki (dziadków - rodziców matki, pradziadków – zarówno mężczyzn jak i kobiety, a zatem ojciec mamy - to dziadek po kądzieli). Można także użyć określenia: „linia macierzysta” lub „ze strony matki”.

 

   

     Kądziel jest to pęk włókien z naturalnych materiałów pochodzenia roślinnego (len, konopie) lub zwierzęcego (wełna – runo owcze) do przędzenia nici na tkaniny. Umieszczano ją (kądziel) na krążku przęślicy (specjalnym stojaku, zob. zdjęcie) lub na uchwycie (drążku) mocowanym na kołowrotku. Kądziel jest symbolem zajęcia, jakim zajmowały się kobiety w przeszłości, w czasie przygotowywania nici do tkania materiałów (tkanin). Należy wspomnieć, że w okresie pokoju w państwie pruskim do przędzenia byli wykorzystywani między innymi także żołnierze w koszarach.

 

 

 

Święta Elżbieta Węgierska przy kołowrotku - malowała Marianne Stokes (żródło) // Kołowrotek z Głogowa

 

 

Kobieta przy kądzieli - malował Wilhelm Leibl (źródło)

 

     Warto pamiętać, że nasi bezpośredni przodkowie tylko „po mieczu” tworzą LINIĘ MĘSKĄ (PATRYLINEARNĄ – od łacińskiego słowa pater oznaczającego ojca), zaś przodkowie „po kądzieli” tworzą LINIĘ ŻEŃSKĄ (MATRYLINEARNĄ – od łacińskiego słowa mater oznaczającego matkę).

 

     Dawniej słownictwo określające rodzinne pokrewieństwo i powinowactwo było bardziej rozbudowane i czytelne, dzięki czemu łatwo było stwierdzić, czy wujek jest bratem ojca, czy też matki. Stosowano dawnej takie określenia, jak stryj – brat ojca (ale stryjenka, to wyraz przypisany tylko żonie stryja, a nie siostrze ojca – którą nazywa się ciotką) i wuj – brat matki (jego żonę nazywano wujną lub wujenką)

 

     Interesująco i wyczerpująco relacje rodzinne opisano i szczegółowo wyjaśniono na stronie Wikipedii pod hasłem: Relacja rodzinna.

 

     Znajdą tam Państwo m. in. „Diagram współczesnych nazw relacji rodzinnych” oraz  „Historyczne nazwy relacji rodzinnych”.

 

     Wywód staropolskich określeń poszczególnych członków rodziny (spokrewnionych i spowinowaconych osób) znajduje się na stronie Wikipedii pod hasłem: Staropolskie określenie stopnia pokrewieństwa.

 

     Warto przytoczyć choć kilka zapomnianych określeń, jakich używali nasi przodkowie, aby dokładnie określić miejsce poszczególnych osób w rodzinie:

 

     „Dzisiejsze dziecko to było dziecię lub czędo. Na wnuka i wnuczkę mówiono wnęk i wnęka. Rodzic był określeniem właściwym tylko dla ojca.” […]

 

     „W staropolszczyźnie również stopnie powinowactwa miały swoiste nazwy. Rodzice męża nazywani byli: świekier (świakier, świokier) i świekrew (świekra, swiekrucha). Ojca i matkę żony określano zaś jako cieść (później teść) i cieścia (wcześniej ćścia, później teścia, teściowa).” […]

 

     „Mąż siostry był określany jako swak. Brata żony określano terminem szurzy, czasem szurza lub szurzyn, siostra żony nosiła nazwę świeść. Męża świeści określano czasem terminem paszenog pochodzenia awarskiego. Mężem ciotki (cioty) był pociot lub naciot; nazywano tak zarówno męża siostry ojca, jak i siostry matki.”

 

 

 

KTO JEST KREWNYM A KTO POWINOWATYM ? 

 

WSTĘPNI  (linia wstępnych), to Twoi przodkowie: rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, prapradziadkowie etc.

 

ZSTĘPNI (linia zstępnych), to Twoi potomkowie: dzieci, wnuki, prawnuki.

Linia prosta POKREWIEŃSTWA – to osoby w których „płynie ta sama krew” – zarówno wstępni: Ty, Twój Ojciec, Dziadek i Pradziadek, jak i zstępni :Ty, Twoje dziecko i Twój wnuk.

 

Linia boczna POKREWIEŃSTWA – obejmuje osoby które noszą w „żyłach tę samą krew”, ale nie są to ani wstępni ani zstępni. Ta linia pokrewieństwa obejmuje rodzeństwo (siostrę, brata) oraz dalszych krewnych takich jak, kuzyn, kuzynka, czy ciocia i wujek (rodzeństwo rodziców).

 

 

POWINOWACTWO

– to osoby nie spokrewnione ze sobą (nie noszące w „żyłach tej samej krwi”),
np. szwagier, bratowa, teść, świekra. Tutaj także wyróżniamy dwa warianty:

 

 

     Linia prosta POWINOWACTWA – to osoby w których „nie płynie ta sama krew” – a które poprzez nasze małżeństwo z inną osobą zostały włączone, jako jej krewni do Rodziny – są to teść i teściowa lub świekra (matka męża) oraz świekr (przestarzale o ojcu męża).

Linia prosta powinowactwa łączy analogicznie Teścia i Teściową z zięciem oraz świekrę i świekra z synową.

 

     Linia boczna POWINOWACTWA – łączy nas z krewnymi współmałżonka np. z bratem żony (szwagrem), żoną brata (bratową) lub siostrą męża (szwagierką).